هنر اشکانیان

در میان سلسله های پادشاهی ایران، اشکانیان، از برجسته ترین دولت ها بشمار می آید ، چرا که اشکانیان یکی از طولانی ترین و نیرومندترین آنهاست که در تاریک ترین دوران تاریخی به مدت 470 سال دفاع از ایران را برعهده گرفت. اشکانیان، که به‌عنوان امپراتوری پارت‌ها نیز شناخته می‌شوند، از اقوام چادرنشین و بیابانگردی بودند که در خراسان شمالی زندگی می‌کردند.

دشمنی ساسانیان با اشکانیان و کوشش برای محو آثارشان، عدم وجود حکومت مرکزی مقتدر در دورۀ اشکانیان و در نتیجه، بی توجهی به ثبت اخبار در سال نامه ها ، موجبات عدم در دسترس بودن بقایا و اطلاعات این تمدن را فراهم کرده است.

در خصوص هنر اشکانیان، با هنر مشخص پارتی رو به رو هستیم که در میان آن نفوذ و پیوند با هنر هلنی و تاثیر پذیری از هنر هخامنشی، را نمی توان نادیده گرفت. در این مقاله سعی بر شناخت ادوار و نمود های هنری تمدن اشکانیان شده است.

هنر اشکانیان

هنر اشکانیان دو دوره و مرحله شناسایی میشود :

در نیمه دوم سده دوم میلادی تجارت جاده ابریشم در قلمرو وسیع اشکانی رونق یافت که این امر موجب تقویت تبادلات هنری و تعامل هنر به ویژه در مسیر جاده ابریشم گردید.

هنر اشکانیان، در مرحله نخستین که از حدود سال ۲۵۰ قبل از میلاد شروع شد و تا نشستن مهرداد دوم بر تخت سلطنت ادامه داشت، از سبک های سنتی و اصیل ایرانی به دور بود، در این دوران، گرایش و ردپای هنر و فرهنگ دوران هلنی یونان، در آثار اشکانیان مشهود است.

مرحله دوم که به دنبال مرحله نخست آغاز شد و دوران خود اشکانیان را در بر گرفت و تا پایان حکومت اشکانیان پایدار بود که در این دوره هنر حاوی هنر واقعی اشکانیان بود.

اشکانیان از ابتدا به دنبال شکوفایی دوباره تمدن ایران و توقف نفوذ فرهنگ و هنر یونانی بودند. هنر اشکانیان در بخش هایی از سوریه، از جمله پالمیرا و شام وجود دارد که همه آنها در زمان اشکانیان، جزئی از سرزمین های این حکومت بوده اند.

گردش نرم و روان خطوط، بهره گیری از تخیل، طرح و نقش مایه های آئینی و روحانی، علاقه به ظرافت و ریزه نگری، پرداخت به جزئیات زوایای پنهان، تزئین و شیوه ترسیم ازروبه رو ، میراث هنری اشکانیان است که منبع شرقی دارد. افزون بر این، موضوعات رایج در آثار هنری این دوره از جمله پیکره های انسانی، تقدیم نذورات، مراسم جشن، شکار،قربانی و سوارکاری صحه ای بر تاثیر و تمایل از شمه های سنتی ایرانی است.

معماری اشکانیان

مهم ترین دستاورد  معماری اشکانیان را می توان شهرسازی دایره ای  و ابداع ایوان، گنبد، قوس و طاق گهواره ای شمرد. حیاط های باز مرکزی و ایوان های کم عرض از ویژگی بناهای معماری اشکانیان است که بعدها در معماری اسلامی نیز تکرار میشود.

بناهای دوره اشکانیان غالبا در نمای بیرونی به روش یونانی تزیین شده اند. اما در بخش داخلی ، سمت و سوی شرقی دارد و این مهم، ماهیتی تلفیقی به معماری اشکانیان داده است. تزئینات بناهای اشکانیان شامل نقش برجسته و حجاری، گچ بری و نقاشی بوده است. علاوه بر کاخ هایی مانند کاخ نیسا، و کاخ و عمارت کوه خواجه، از دیگر بناهای این عصر می توان به معبد خورشید در هاترا اشاره کرد.

فلزکاری اشکانیان

فلزکاری اشکانیان نیز با شیوه ای تلفیقی ساخته شده و به گونه ای از هنز هخامنشی تقلید شده است. اما تزئینات آنها به شیوه یونانی بوده است. دقت بالای آنها در واقع نمایی در چهره و پوشاک را نشان می دهد. یکی از عوامل رشد و ارتقای فلزکاری اشکانیان در این عصر آثار فلزی تدفینی، جنگ افزارها،ضرب سکه و نیاز به جواهرات و تزئینات لباس بود.

سفالگری اشکانیان

سفالینه های اشکانیان به دلیل کارکرد روزمره و بهر گیری عموم مردم از آن، کمتر جنبه هنری دارد . از مهم ترین آثار سفالگری اشکانیان، تابوت های سفالی است که با تصاویر و نقوش مختلف خطی ، کنده کاری و سپس به لعاب آغشته شده است.

ریتون ها را می توان یکی از شاخصه های هنرسفالگری اشکانیان دانست. ریتون یا تکوک، ظرفی است که قسمتی از آن به شکل حیوان طراحی شده باشد. ریتون ها از اجناس مختلف مانند فلز، عاج فیل، چوب، سفال و غیره ساخته می شدند و نقوش روی آنها نقوش اسطوره ای بودند.

نقاشی دیواری اشکانیان

از نقاشی دیواری در زمان اشکانیان، در طراحی نمای خانه استفاده می شد به این نحو که نگارگران، نمای خانه ها را با طرحه ایی مانند شکار و نبرد، مراسم مذهبی و عبور بزرگ زادگان نقاشی می کردند.

کارگاه نقاشی

مهم ترین مراکز نقاشی دیواری اشکانیان، کوه خواجه در سیستان است. این نقاشی ها دارای طرح هایی ساده و تزئینی، نقوشی از گیاهان، جانوران و انسان است. این طرح ها با استفاده از رنگ های تخت و دورگیری با رنگ سیاه دیده میشود. نقوش خاص ایرانی چون گل نیلوفر، برگ کنگر، در نقاشی دیواری اشکانیان مشهود است.

مجسمه سازی اشکانیان

مجسمه سازی در دوره اشکانیان بدون حرکت و ساکن بودند و از آنها در تزیین بنا استفاده می شده است. در پیکرک های کوچک استخوانی ، مجسمه بزرگ فلزی، مجسمه بانوان، در مجسمه سازی اشکانیان دیده شده است، این در حالی است که در دوره های پیش از آن در ایران تنها مجسمه شاهان یا صحنه های اسطوره ای ساخته می شد.

شیشه گری اشکانیان

در شیشه گری اشکانیان از دو شیوه دمیدن درون قالب برای تولید شیشه ضخیم و دمیدن آزاد برای تولید شیشه نازک استفاده می شه است. طرح و نقش روی شیشه به سه روش تراش، استامپ یا افزوده به وجود می آمده است. یکی از مراکز مهم تولید شیشه گری اشکانیان، سوریه بود.

در آخر

اشکانیان از قدرتمندترین سلسسه های پادشاهی بودند که 470 سال بر ایران حکومت داشتند. هنر اشکانیان که اعظم آن به واسطه هجوم ساسانیان از میان رفته است، آمیزه ای فاخر از هنر دوره هلنی یونان و هخامنش است. میراث اشکانیان همراه با دیگر جنبه های فرهنگی این عصر به دوره های بعد به ویژه ساسانیان انتقال یافت و توانست با شکوه و عظمت هنر ساسانی فراگیرتر شود.شایان ذکر است هنر اشکانیان علاوه بر عصر ساسانیان بر هنر هند و بیزانس نیز تأثیر مستقیم داشت و توسط آنها ادامه و بسط یافت.

نویسنده و  گرد آورنده: مینا سیدی

منابع

Tamadonema.ir

iran-dokht.ir

iranatlas.info

beytoote.com