رمز و رازهای مجسمه های ونوس

اگر شما علاقمند به کسب اطلاعات در مورد مجسمه های ونوس باشید به احتمال زیاد نخستین چیزی که در میان سرچ های خود با آن مواجه می شوید، ونوس میلو یا مجسمه افرودیت است.

این ونوس که تندیسی مرمری از آفرودیت، یکی از الهه های یونان باستان است ، اکنون در موزه لوور پاریس جای دارد و یکی از گرانترین و با ارزش ترین ونوس های دنیا محسوب می شود. متاسفانه بازوهای این مجسمه شکسته است و دست راست مجسمه هرگز پیدا نشد، اما کمی بعد دست چپ مجسمه در حالی که سیبی در دست داشت در نزدیکی های محل کشف ونوس یعنی جزیره میلو در کشور یونان کشف شد.

اگرچه نمی‌توان قدمت این مجسمه را به طور دقیق تعیین کرد، اما باستان شناسان معتقدند قدمت این ونوس به حدود ۳۰۰ سال پیش از میلاد بر می‌گردد. همچنین در مورد شکل واقعی و اصلی این مجسمه نظریات متفاوتی وجود دارد.  عده‌ای معتقدند او در دست آینه ای داشته و عده ای معتقدند که مجسمه دیگری جلوی این ونوس وجود داشته که دستهای ونوس روی شانه او بوده، اما  به دلیل وجود سیب در دست چپ مجسمه این تصویر احتمالی  از شکل اصلی مجسمه ونوس است.

اما ما در این مقاله سعی داریم شما را با مجسمه های کوچک تری مربوط به دوران ماقبل تاریخ آشنا کنیم. این مجسمه ها که مربوط به دوران پارینه سنگی هستند ، از آنجایی که صرفاً برای نشان دادن جنس زن به کار می رفته اند، ونوس نامگذاری شدند.

عمده ونوس های مکشوفه در منطقه ایران و بین النهرین، روسیه و اروپا است.

ونوس ها مجسمه های کوچکی هستند که قدمت آنها به دوران پارینه سنگی  می رسد.

این تندیس ها بسیار قدیمی هستند، اگرچه تعیین تاریخ ساخت آنها به طور دقیق ممکن نیست، اما گاهی تصور می‌شود که ممکن است قدمت آنها به ۵۰ هزار سال پیش نیز برسد.

در دنیا حدودا ۲۰۰ ونوس کشف شده است. ونوس Hohle Fels قدیمی‌ترین ونوس کشف شده در جهان در غاری به همین نام در آلمان پیدا شده است و گمان می رود بین ۳۵ تا ۴۰ هزار سال قدمت داشته باشد.

این مجسمه از عاج ماموت ساخته شده و سر این مجسمه بسیار کوچک و به شکل قلاب طراحی شده است و شاید نمایانگر این امر باشد که از آن به عنوان گردن آویز استفاده می شده است.

نکته قابل توجه در ساختار مجسمه های ونوس دوران ماقبل تاریخ این است که  در تمامی آن ها اندام زن به صورت اغراق آمیزی بزرگ طراحی و ساخته شده ، اغلب این ونوس ها در حالت ابستن هستند واندام های زنانه اغراق امیزی دارند، در حالی که بسیاری از این مجسمه ها فاقد سر هستند.

حتی در ونوس ویلندورف نیز که یکی از مشهورترین ونوس های مکشوف در اتریش است، با اینکه سر ونوس وجود دارد و موها طراحی شده اند، اما نشانی از چشم بینی و دهان نیست.

نمونه دیگری از این نوع ونوس ها ، ونوس تان تان است که در مراکش کشف شده. همانطور که در تصویر مشاهده می کنید، پشت و روی این ونوس تقریبا با هم تفاوتی ندارد، اما اندام مادرانه آن به طور واضح قابل تشخیص است. ارتفاع این ونوس حدود 6 سانتیمتر است.

چرا اغلب مجسمه های ونوس سر ندارند؟

اینجا یک سوال مهم پیش می آید و آن این است که چرا ونوس ها سر ندارند ویا جزییات چهره در آن ها طراحی و درنظر گرفته نشده است؟

دلیل این امر چیست؟ آیا انسان ماقبل تاریخ قادر به طراحی جزئیات چهره ونوس زن نبوده است؟

دوره مبانی هنرهای تجسمی

بهتر است برای پاسخ دادن به این سوال، به انواع دیگری از هنر ماقبل تاریخ نگاهی بندازیم.

انسان ماقبل تاریخ با ساده ترین وسایل در دسترس خود بر روی دیواره غارها نقش گاوهای نر وحشی ، اسب ، گراز و سایر حیواناتی که با آنها سر و کار داشته است را ترسیم کرده و تمامی آنها دارای سر و صورت چشم و دهان هستند.

به عنوان مثال نقاشی غار التامیرا در اسپانیا یک اثر پیشاتاریخی است که به خوبی جزییات در آن لحاظ شده است.

این مسئله بسیار جالب توجه است، زیرا نشان می دهد تصویر ذهنی آن هنرمند برای طراحی ونوس خود به خود اولویت هایی را ایجاد می کند که زندگی او با آنها گره خورده است . شاید کلید حل این معما در دست ویژگی های فرهنگی زندگی آن دوران باشد.

تاریخی که ساخت این مجسمه ها به آن دوران باز می گردد، زن نقش زایندگی و باروری داشته و افراد جامعه چنین دیدی به زن داشته و مهمترین نقش اورا زایندگی می دانسته است و به همین علت در طراحی سر و دست و پا خلاصه کاری میشده است.

زیرا در دوران ماقبل تاریخ  وظایفی چون شکار کردن و غذا پیدا کردن و نیز تصمیم گیری در مورد نحوه و تعیین محل زندگی که مهمترین وظیفه برای حفظ جان افراد جامعه بوده است را مرد به عهده داشته است. بنابراین شکل ظاهری او فقط از لحاظ اندام زنانه مورد توجه بوده است و تفکر او و همچنین جزئیات مربوط به چهره او برای انسان ماقبل تاریخ از اهمیت کمتری برخوردار بوده و نیزبه این دلیل که مردمان در پیشا تاریخ از حمله دیگر اقوام و یا حیوانات وحشی و به نوعی مرگ و بیماری هراس داشتند، امر زایش برایشان بسیار دارای اهمیت بوده و مفهوم بازگشت مردگانشان را تداعی می کند. به همین دلیل مجسمه ها و تندیسک های ونوس مورد ستایش آنها بوده است.

برای اثبات این نظریه کافیست سیر تحول ونوس ها را در طول تاریخ دنبال کنیم.

به این ونوس نگاه کنید

با نگاه به این مجسمه که در غاری در کشور فرانسه کشف شده است و قدمتی حدود 25هزار سال دارد ، در خواهیم یافت که جزئیات چهره و سر در طراحی به تصویر کشیده شده است، حتی آراستگی موها کاملا به چشم می آید و برخلاف ونوس های قبل این مجسمه دارای سر و صورت چشم است، اما این مجسمه دهان ندارد. شاید دهان در اینجا نمادی از عدم اظهار نظر ، نداشتن قدرت تصمیم گیری و خلاقیت در جامعه آن زمان باشد.

مطالعه بیشتر ⇐ قدردانی از تاریخ هنر

نمونه این مجسمه ها در ایران نیز یافت شده است و یکی از معروف ترین آنها ونوس سراب می باشد. تپه سراب در شمال شرق کرمانشاه قرار گرفته است و در طی حفاری هایی که در این تپه انجام شد، ونوسی به دست آمد با اندام های باروری که به صورت برجسته و اغراق آمیزی نشان داده شده‌اند.اما این ونوس نیز سر ندارد.

قدمت این مجسمه نیز حدود ۳۰ هزار سال پیش تخمین زده شده است. در این دوران مهمترین نقش زن درجامعه صرفا نقش مادری و زایندگی او بوده.

اما این ونوس را ببینید

این ونوس متعلق به قرن هفدهم پیش از میلاد است و در بین النهرین در عراق امروزی کشف شده است و متعلق به الهه اینانا است.

همانطور که مشاهده میکنید، هر چه که پیش می رویم، می‌بینیم که در هزاره های بعدی نقش زنان در جامعه پررنگ‌تر می‌شود. آن‌ها می‌توانند مانند مردان در جامعه تصمیم بگیرند و نقش های متعددی داشته باشند. بنابراین شکل طراحی ونوس ها نیز تغییر میکند و داری جزییات صورت و دهان است و دیگر اندام زنانه اغراق امیز نیست. زیرا دیگر نه تنها خاصیت باروری و زایندگی زن مورد توجه است ، بلکه تفکر او تصمیماتش و به طور کلی نقش زن در جامعه نیز تغییر پیدا کرده است ، بطوری که زنان می توانستند پادشاه باشند. همچنین الهه های زن در بین خدایان جایگاهی ویژه داشته و مورد پرستش واقع می شدند و معابد بسیاری برای پرستش الهه های زن در ایران بین النهرین و سایر نقاط جهان برپا بوده است.

مجسمه های ونوس در بهترین موزه های سراسر دنیا نگهداری می شود اما برای آن که شما مجسمه ونوس سراب را از نزدیک ببینید، می توانید به موزه ایران باستان مراجعه کنید.

و اگر شما جزو آن دسته از علاقمندان به این مباحث شیرین هستید، شرکت در کلاس های تاریخ هنر موسسه  فرهنگی هنری ایده به شما توصیه می گردد.

نویسنده: نوشین سپیدکار