معماری مصر

در شمال آفریقا، مصریان باستان، وارث تمدنی بودند که بسی پیشتر از تمدن‌های یونان و هخامنشی پایه گذاری شده بود .مردم مصر بر این باور بودند که پس از مرگ زندگی همچنان ادامه دارد. پس، برای اطمینان از ادامه زندگی، می‌بایست جسد را در مکانی امن قرار دهند. بنابراین، آن را مومیایی کرده و در مقبره‌ای قرار می‌دادند. بدین ترتیب معابد باشکوه در دوران پادشاهی جدید در مصر جایگاهی همچون هرم‌های دوران پیش از آنها می‌یابند.

مصر باستان شاخصه های تزئینی بسیاری در معماری خود دارد. ویژگی های هنری و شاخصه های تزئینی هر بنا، وجه تمایز و ویژگی سبکی آن بنا در طراحی و معماری تاریخی بنا خواهند شد.

معماری مصر، در معماری تزئینی، هر آرایه فرای کیفیات ظاهری خود، دارای ارزشی برگرفته از فرهنگ، هویت، عقیده و آرمان های آن جامعه بوده است که در قالب آن نقوش، تجسم یافته است. آرایه­های معماری، از سویی ذهن بیننده را به زیبایی ظاهری نقوش و نوع کاربری فضاهای بنایی که نقش و نگار­ها در آن جای گرفته فرامی­خواند. از سوی دیگر، ویژگی های هنری بیننده را به قلمروی راز و رمز­های فرهنگی و معنوی پوشیده در مفاهیم نقش­ها معطوف می‌کند.

اولین معماری مصر باستان

اولین گونه معماری مصر باستان، مصطبه ها بودند. مهم ترین شاخصۀ معماری دوران پادشاهان کهن، مقابر و آرامگاه های مصری هستند. این آرامگاه ها در آغاز در قالب یک مصطبه، سپس هرم های پله دار، هرم های خمیده و نهایتاً شکل نهایی و تکامل‌یافته آن ها، همان اهرام عظیم و سه گانه ی جیزه است .

در واقع، اولین شکل مقبره ها ، مصطبه ها بود. مصطبه(درعربی=سکو) ساختمان چهار گوشه ای از اجر یا سنگ است با دیواره هایی پرشیب ، که بر روی مقبره های زیر زمینی که به وسیله هواکشی با خارج ارتباط پیدا می کرد ساخته می شد . شکل مصطبه به نوعی الهام از تل خاک های انباشته بر روی قبر مردگان دارد. مصطبه ها در سرداب یا زیر زمین (محوطه تدفین)مقبره بودند و هیچ گونه ارتباطی با محیط خارج وجود نداشت. ارتباط مصطبه با محیط خارج از طریق دری بود که به غار خانه کوچک منتهی می شد ؛و اقوام و نزدیکان متوفی هدایای خود را برای وی در انجا می گذاردند.

مصبطه ها  نه تنها اولین شکل مقابر ساخته شده در مصربودند ، بلکه ساخت انها در زمانی که اهرام نیز به وجود امد،ادامه یافت و به عنوان مقابر اشراف و نزدیکان فرعون در کنار اهرام ،بنا می گردید.طول انها از4.5 تا 52 متر وارتفاعشان از 3تا9متر متغیر بود. علت شیبدار بودن دیواره های یال مصطبه مقاومت بیشتر انها نسبت به دیوارهای عمودی در مقابل نیروهای وارده می باشد.

شاخصه های معماری مصر باستان

تمدن و هنر معماری مصر، متاثر از سه ویژگی اصلی است: اول آنکه تقریباً تمام حکومت های مصر تنها در جبهۀ داخلی نزاع و کشمکش داشته و تقریباً به دور از هر تمدنی بودند.

دوم آنکه مذهب آنچنان رخنه ای در تمامی زمینه ها داشته که به ندرت توانسته است بدعت یا اندیشه ای نو و شکلی تازه را در زندگی مردم ایجاد کند.

سوم آنکه رود نیل، علاوه بر ثروتی دائمی، تمدنی خطی را نیز ایجاد کرده که به راحتی پیوندهای اقوام و تجمعات انسانی را امکان پذیر می ساخته است.

قالبا در معماری مصری، عوامل زیر به عنوان شاخصه های مشترک، نمایان است.

• در معماری مصری، از سنگ در اندازه های بزرگ و تعداد فراوان استفاده میشود. هم چنین ، استفاده از خط تصویری (هیروگلیف) بر روی سنگ های دخمه ها و مقابر، در مقیاس بزرگ و خداگونگی در اکثر پدیده ها مشهود است.
• استفاده از سنگ ماندگار و سخت در ساخت معابد و مقابر (به واسطۀ اعتقادات خاص ایشان به دنیای پس از مرگ) و در مقابل، استفاده از مصالح بی دوام در ساخت مساکن.
• مقبره های تخته سنگی، وجه مشخصۀ معماری پادشاهان مصری است. بناهایی که جانشین مقبره‌های هرمی بودند. این مقابر، در جلوی خود دارای یک سرسرای ستون دار بودند.
• سردر ها، ستون ها و تالار های داخلی معابد، سه عنصر جدیدی هستند که در معماری معابد مصر آشکار می گردد.
• بازشو های زیر سقفی که در معابد مورد استفاده قرار می گرفت، اختراع مصری ها بوده که تا امروز به عنوان یکی از عناصر مهم معماری به حیات خود ادامه داده است.
• ستون های معابد مصری به دو نوع لوتوس و پاپیروس طبقه بندی می شوند. ستون ها و انواع آن­ها مانند دیگر هنر ها ناشی از اعتقادات حاکم بر جامعه بوده است.

چگونگی طراحی معابد مصر باستان

امروزه، به کمک کتیبه‌های هیروگلیف، نقش برجسته‌ها و تزئینات آن پس از هزاران سال، قادریم خدایان پرستش شده در معابد مصری و پادشاهانی که آنها را ساخته‌اند؛ شناسایی کنیم. همچنین از روی نقوش حک شده می‌توانیم، اتاق‌ها را نامگذاری کنیم؛ عملکردهای مذهبی آن‌ها را در طرحی کلی مشخص کنیم. این کتیبه‌ها کل ساختمان، (داخل و خارج)، درگاه‌ها، دیوارها، ستون‌ها و سقف‌های آن را به تصویر می‌کشند. همچنین معنی و تداوم مراسم روزانه و مراسم ویژه در طول جشن‌های بزرگ را به نمایش می‌گذارند. با شروع پادشاهی جدید، مجسمه‌های برجسته روی دیوارهای معبد به طور فزاینده‌ای نقش پادشاهی را در مراحل مختلف عبادت نشان می‌دهد.

آن‌ها حس نمایشِ آیینی را که نماد نظم جهانی است، تداعی می‌کنند و رمز و راز را به یک واقعیت ملموس و منطقی، تبدیل می‌کنند. نه تنها تصویر فرقه در محراب، بلکه کل معبد، با تمام نمازخانه‌ها، دروازه‌ها، ستون‌ها، نقش برجسته‌ها، کتیبه‌ها و نشان‌هایش، احساس «بودن» را تداعی نموده و پس از هر شب تاریک، مجدد در صبح روز بعد، این حرکت و نظم طبیعی، ادامه یافته و به طور آیینی، از خواب خود بیدار می شوند.

پس از آن یک مراسم کلنگ‌زنی انجام می‌شد که در آن پادشاه فوندانسیون را حفر می‌کرد و سپس آن را با ماسه سفید که نماد پاکی بود، پر می کرد، در کنار سنگ زیربنا، قربانی انجام می‌داد و پیشکش‌ها در چهار گوشه ساختمان آینده به خاک سپرده می‌شدند. در نهایت، بر اساس یک رسم دیرینه که آشکارا به آغاز معماری آجری مصری بازمی‌گردد، آجرها را از گل نیل مخلوط با کندر قالب‌گیری می‌کردند و در چهار گوشه پایه‌ها قرار می‌دادند. به این ترتیب سنگ زیربنا گذاشته می‌شد.

سبک شناسی و اصول چیدمان در طراحی داخلی

معبدها به دلایل متعددی ایجاد می‌شدند، آنها طبق خداشناسی مصری و تاکید بر اصلوب کشیش بودن و همچنین برای الزام سلطنتی به پای بندی به خدا، بنا می‌شدند. به همین جهت، معمار اصلی معبد فرعون بود. جشن سلطنتی مناسبت اصلی ساخت معابد، بزرگ و کوچک بود تا نماد تداوم جاودانه جانشینی سلسله و تایید روابط نزدیک بین شاه و خدایان باشد.

برنامه‌ریزان یک معبد مصری باید همه سیستم الهیاتی حاکم؛ ماهیت خدای اصلی که قرار بود برای او عبادتگاه ساخته شود و خدایان مشترک او؛ همراه با تمام اعیاد و الزامات مذهبی آن‌ها را می‌شناختند و در طراحی مد نظر قرار می‌دادند. بر این اساس، همه جزئیات طرح باید توسط تیم بزرگی از خداشناسان بررسی می‌شد، به صورت نقاشی ترجمه می‌شد و تایید پادشاه را اخذ می‌کرد.

معماری در شهر های مصر باستان

ممفیس

یکی از شهرهای که می توان معماری مصر را مورد بررسی قرارد داد شهر تاریخی ممفیس می باشد. اعتقاد مصریان با خداسازی فراعنه و خدایان عجیب نیمه حیوان، نیمه انسان شکل گرفته است. اعتقاد به زندگی و جاودانگی پس از مرگ، به شرط سالم ماندن اجسادشان، مهم ترین مورد در باورهایشان بود.

فناناپذیر بودن مختص طبقات سلطنتی و اشراف و بزرگان بود و برای خدمت گذاران، تنها امید بندگی برای سرورانشان در جهان ماوراءستارگان وجود داشت. به باور مصریان آن دوره، در روز رستاخیز، روح انسان مرده مجدداً وارد کالبدش خواهد شد. بنابراین جسد وی بایستی دست نخورده و سالم باشد. در زمان های قبل، شن های داغ بیابان در نگهداری اجساد کمک مؤثری می کردند و این عقیده را القا می کردند.

در دوره پیش از تاریخ، ترتیب به خاک سپردن اموات طوری بود که بر اثر مجاورت با شن های صحرا رطوبت بدن انسان جذب می شد و به این ترتیب بدن محفوظ می ماند. این اعتقاد به مدت سه هزار سال پابرجا ماند و بعد از آن بود که مومیایی کردن نوعی تخصص با ارزش در میان تمدن های اولیه ه شمار می رفت.

بر اساس تفکر خاص مصری، لاشه مومیایی شده باید در مقبره ای نفوذناپذیر محافظت گردد و این کار بسیار مشکل بود. به هر حال تسخیرناپذیری مقبره ها تبدیل به پایه و اساس معماری مصریان گردید. این تسخیرناپذیری باید در بیش از یک بعد در نظر گرفته می شد. یعنی حفظ امنیت جسد به همراه امنیت دارایی ها، همسران، اثاث، غذا و جواهرات فرد مرده. آثار هنری امروزه که کوزه های جهان را انباشته است، پیش تر در گورها منتظر زندگی مجدد پس از روز رستاخیز بوده اند.

گورهای شهر ممفیس، نه فقط مقبره ای نفوذ ناپذیر، بلکه خزانه، معبد و اثری هنری به شمار می روند. مقبره های مصریان نه فقط نفوذناپذیر بودند، بلکه بسیار بادوام و محکم نیز به نظر می رسند.

گورهای مصطبه ای ممفیس شکل کوچک با پله های اطرافشان و یک بام مسطح، در اصل اولین معماری ساخته شده ی مصریان به شمار می آیند. نام مصطبه از عربی می آید و به معنی نوعی نیمکت است که آن را در خارج خانه پشت در می گذاشتند. مصطبه ها تقریباً توپر بودند اما در بعضی مواقع در قلب این توده ی گلی، آجری یا سنگی، ردیفی از اتاق ها قرار داشتند، همچون اتاق تدفین، شامل تابوت سنگی منقوش مرده، با تمام متعلقاتش.

ظاهراً در محل دفن یک فرورفتگی، مانند نوعی در یکپارچه کاذب وجود داشت که از طریق آن روح (کا) می توانست به جسد بازگردد. این فرورفتگی همچنین به عنوان نمازخانه ای کوچک به کار برده می شد، و حکم جایی را داشت که قربانیان را در آنجا به خدایان تقدیم می کردند و راهب می توانست برای آرامش روح مرده دعا بخواند.

تبس یا تب

در شهر تبس سطح مصطبه از بلوک های سنگ آهکی که از کوه های مجاور نیل به دست می آید، ساخته می شد. این بلوک ها به شکلی عالی و با دقت از سطوح شیب دار بریده شده تشکیل می گردیدند.

تکنیک های به کار رفته در ساخت بناهای شهر تب،  عبارت بودند از ابزار فلزی، بهره گیری از علم ریاضیات، تعبیه سیستم حمل و نقل و نیروی کار ساماندهی شده.

بدون شک، اولین مرحله تشکیل اهرام در شهر تب یا تبس ، زمانی است که فرورفتگی و محراب کوچک درون مصطبه به معبد تبدیل شد.معابد برترین و شاخص ترین گونه معماری مصر باستان اند.

معابد مصر باستان

معبد ساکارا

نخستین هرم در اوایل سال 2680 قبل از میلاد در ساکارا ، منطقه ای بین ممفیس و رود نیل ساخته شد که در حقیقیت نه یک هرم واقعی بلکه مصطبه ای در مقیاس بزرگ تر و تکامل یافته تر بود.

معروف است که پله های این هرم حدود 200 فوت ارتفاع داشته است. هرم مذکور محل دفن زوسر، (فرعون سلسله سوم پادشاهی) و بنایی عظیم الجسه و باشکوه است.

نما و سردر این بنا از سنگ ساخته شده است و همین امر اهمیت آن را بیشتر می کند. در قلب هرم مجسمه نشسته زوسر با چشمانی از مرمر سبز قرار داشت که این مجسمه هم اکنون در موزه ی قاهره نگهداری می شود.

با آنکه این اهرام نمای پله ای خود را از دست داده اند اما کماکان به مثابه ی راهی برای رسیدن به کمال و بهشت مطرح بودند و آفریننده این پندار است که اهرام تصوری خلاقانه ای از الوهیت است.

معبد جیزه یا اهرام ثلاثه

معبد جیزه یا اهرام ثلاثه از عجایب هفتگانه تاریخ است. اهرام جیزه که از حدود سال ۲۵۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌اند. معبد جیزه یا اهرام سه گانه، طی چهار سلسله پادشاهی به وسیله ی سه فرعون خئوپس (Cheops)، خفرن (Chefren)، و منکورع یا منکوریج (Menkure) واقع در شهر جیزه، ساخته شده بودند. که نقش مهمی را در معماری مصر ایفا کردند. هرم، نمادی برای زندگی فرعون و بردگی ابدی بردگان پادشاه بود.

این هرم ها، نماد های موضوعات بسیار از قبیل:حکمت ازلی،سرزمین مصر،پایداری ابدی و فنون جادوگری و…بوده اند.اهرام ثلاثه نقطه اوجی در تکامل شیوه معماری است که با ساختن مصطبه ها اغاز شد.

معبد خئوپوس، بزرگ ترین هرمی است که در سال 2570 قبل از میلاد مسیح به وسیله ی خئوپس شاخته شد، از نظر تاریخی و زیبایی شناسی بسیار شاخص است.

هرم بزرگ خئوپس از 25/6 میلیون تن سنگ ساخته شد. به گفته هردوت ، صد هزار نفر به مدت 20 سال کار کردند. از دیگر قسمت های مجاور ارهارم ثلاثه، مجسمه ها و تندیس هایی است که به قصد نگهبانی از معابد و مقابر ساخته شده اند. مهم ترین آنها، ابولهول است.

مطالعه بیشتر⇐ تمدن تپه حصار

ابولهول

مجسمه ابوالهول یا پدر ترس، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین تندیس‌های جهان است که بر روی تخته سنگی پهن و وسیع بنا شده ‌است. ابوالهول عظیم یکی از بزرگترین و قدیمی ترین تندیس های جهان می باشد. ابوالهول غول افسانه‌ای مصر باستان مخلوطی از انسان و حیوان با پیکری از شیر، مزیّن به بال‌های عقاب و دارای سری شبیه سر زن است.

ابولهول در نزدیكی رودخانه نیل مجسمه ابوالهول برای نگهبانی از مقبره ساخته شد. مجسمه ابوالهول در فاصله‌ای ۴۰۰ متری از اهرام سه‌گانه مصر قرار گرفته‌ است. برای همین است که به آن ابوالهول بزرگ جیزه هم می‌گویند. این مجسمه رو به طلوع آفتاب و در جهت مشرق واقع‌ شده و از این‌رو به آن «خدای خورشید» هم گفته می‌شود.

ساخت این غول افسانه‌ای حدودا به ۲۵۳۵ الی ۲۵۵۸ سال قبل از میلاد برمی‌گردد و طول مجسمه ابوالهول از پنجه تا دم حدودا، ۷۳ متر و ارتفاع آن، از پایه تا بالای سر نزدیک به ۲۲ متر است.

مجسمه‌ ابوالهول در دوره‌ای از تاریخ در اثر فرسایش و دیگر پدیده‌های طبیعی، تا قسمت شانه زیر شن دفن‌بوده و بعد‌ها با دستور پادشاهان آن زمان و با تلاش فراوان از خاک بیرون آورده شده ‌است. عده ای معتقد اند همین شن ها به عنوان عاملی حفاظتی از آن عمل کرده است.

هرم یا مقبره زوسر

این مقبره، با نام های جوزر، جوسر هم نام برده میشود. در حدود سال 1701 ق.م هرم پله دار پادشاه زوسر در سقاره یا گورستان باستانی یا شهر مردگان در ممفیس برپا داشته شد. این هرم که احتمالا کهن ترین بنای سنگی معماری مصر است، نخستین مقبرهی عظیم پادشاهی بود. اما این هرم  یک مقبره پلکانی است نه یک معبد.

از این هرم میتوان به عنوان معماری قبر از اهرام و پیشرفته تر از معماری مصطبه نام برد. ارتفاع حقیقی آن چیزی در حدود 49 متر بود که به صورت شش مصطبه روی هم به جای خشت گلی از سنگ استفاده کند. این مقبره نخستین بنای سنگی عظیم در جهان به شمار میرود. ایمحوتب معمار هرم زوسر نخستین هنرمندی ست که نامش در تاریخ مدون آمده است.

مقبره ای چون مقبره زوسر ،وظیفه یا کارکردی دوگانه داشت:

1_ حفاظت از پادشاه مومیایی شده و متعلقاتش

2_ مجسم ساختن قدرت مطلق و خداگونه ی وی به کمک جسامت و صلابت خویش

مقبره زوسر در یک محوطه محصور مشتمل بر یک کاخ،ساختمان های ویژه جشن های سالیانه و معابد می باشد.این ساختمان با مجموعه ای درون حیاط بزرگش افریده ایمحوتپ یعنی نخستین هنرمندی بود که نامش در تاریخ مدون امده است.

معبد رامسس دوم (ابوسمبل)

این بنای باشکوه محل این معبد در جریان احداث سد و دریاچه اسوان زیر آب رفت، اما دانشمندان توانستند تمام مجموعه را از جا کنده و در جایی دیگر نصب کنند. ستون‌های این بنا به شکل مجسمه‌ های انسانی و همچون خود آن غول پیکر هستند. این ستون‌ نماها برای نمایش اقتدار و عظمت فرمانروایی فرعون ساخته شده‌اند. در ساخت این قطعات عظیم زیبایی فدای نمایش جلال و قدرت پادشاهی شده است.

معبد کارناک

بخش اصلی این بنا ساختمانی است که 134 ستون در 9 ردیف دارد. ارتفاع این ستون‌ها 21 متر است. این بنا بزرگترین بنای مذهبی است که تاکنون ساخته شده است. این ستون‌ها قطور و عظیم از قرار گرفتن استوانه‌های کوتاه روی هم ساخته شده‌اند. بر روی بدنه استوانه‌ها نقوش فراوانی حکاکی شده است. سر ستون آنها که 5/6 متر قطر دارند، نیز گل پاپیروس باز است. پایه ستون‌ها نیز به شکل یک دایره تخت به قطر تقریبی دو برابر قطر نازک‌ترین بخش ستون هستند.

معبد لاکسور

دارای هفت جفت ستون‌های با سرستون گل پاپیروس باز شده به ارتفاع 16 متر. ستون‌های این بنا از قطعات استوانه‌ای شکل کوتاه بدون هر گونه تزئینی ساخته شده‌اند. پایه ستون‌های آنها به شکل یک دایره ساده می‌باشد.

دو شکل ستون مصری بسیار مهم عبارتند از ستون‌هایی که بر اساس شکل گل لوتوس و پاپیروس درست شده‌اند و سرستون آنها نیز علاوه بر شکل این دو گل بر اساس گیاه نخل شکل یافته است. به بیان دیگر گیاهان دره نیل، مایه ‌های اصلی تزئین در سراسر هنر مصر بوده‌اند.

نتیجه

تمدن مصر از تمدن های کهن جهان است. این تمدن در کنا رود نیل تشکیل شده است. معماری مصری از نمود و مایه مذهبی برخوردار است، و نقش خدایان وفرمان و خوشایند پادشاهان در آن بسیار موثر است. معماری مصری بیشتر در معبد، مقبره و هرم تجسم یافته است. در معماری متعارف مصر باستان از مصالح کم دوام یا از بین رفتنی استفاده می شد  شامل، خشت خام ،پاپیروس و چوب. مصری ها فقط در معماری اماکن مذهبی-زیارتگاه ها-و بناهای ارامگاهی از سنگ استفاده می کردند. بیشتر بناها پلان هرمی و زیگورات داشته است. غیر قابل دسترس بودن جایگاه خدایان و پادشاهان را میتوان دلیل این موضوع در نظر گرفت. از مهم ترین بناهای مصری اهرام ثلاثه یا معبد جیزه است که از عجایب هفتگانه جهان است. این معبد ارامگاه سه تن از فراعین مصر است.

منابع

Onlineword.ir

Taramid.com

Arel.ir

Memaripedia.com

Razheh.com

Hameghlim.com

Oneclass.ir