مقالات
پوسترهای فیلم در لهستان
دی
در طول دو دهه 1960 و 1970 فیلم در لهستان نقش بی نهایت مهمی داشت. سینما چه مستند و چه غیرمستند به وجدان اجتماعی مردم تبدیل شده بود، زیرا فیلم شیوه ای از زندگی را تصویر می کرد و کمونیست ها انکارش می کردند. تأثیر فیلم مستقیم و بصری بود و در عین حال پیام های ناگفته و نهفته همچنان از چشم سانسورچی ها پنهان می ماند. نوعی زبان رمزی سینمایی شکل گرفته بود که تماشاچی به راحتی می فهمید، ولی سانسورچی ها نمی توانستند روی آن انگشت بگذارند.
این مسئله در مورد پوسترهای فیلم نیز صادق بود. یک شورای ممیزی بر پوسترهای منتشر شده نظارت داشت و از آن جا که در لهستان کمونیست تنها مشتری موجود، خود دولت بود، بدون شک پیروی همگانی از یک چارچوب خاص، الزامی بود. اما چگونه جامعه ای چنین مهار شده زمینه ای مساعد برای خلق یک قالب هنری بسیار نیرومند شد؟
چندین عامل مؤثر بودند. ویرانی ورشو در جنگ جهانی دوم و در پی آن ظهور کمونیسم، زمینه ای محدود در لهستان بوجود آورد. دسترسی به تلویزیون، رادیو و کتاب بسیار محدود و به قول فلوریان ژلینیسکی، جمع آوری کننده و کارشناس پوستر اهل پوزنان، همه چیز خاکستری رنگ بود. نه تنها تبلیغات، نه تنها رنگ های گوناگون حتی لباس ها نیز خاکستری شده بودند. در 1947 دو طراح به نام های اریک لیپینسکی و هنریک توماشفسکی در فیلم پولسکی، با یک سازمان توزیع فیلم دولتی شروع به همکاری کردند. سپس دیگرهنرمندان نیز به آن ها پیوستند و به زودی فیلم های سینمایی دستمایه اصلی آثار پوستر هنرمندان برجسته در دهه های 1950 و اوایل 1960 شدند. پیوند گروهی از هنرمندان بسیار مستعد با سازمانی همچون فیلم پولسکی به پیدایش پدیده ای در لهستان منجر شد. با توسعه و تکامل پوسترهای لهستانی به عنوان یک قالب هنری، جایگاه آن در مسابقات بین المللی نیز برتری یافت. دولت به قدرت آن ها در تبلیغات فرهنگی پی برد، و آن ها را « مهم ترین صادرات هنرهای بصری لهستان » خواند.
پوسترهای فیلم های سینمایی به هنرمندان لهستانی فرصت داد تا با ایده های خود، به شیوه ای بی سابقه به اکتشاف بپردازند. از آن جا که سینماهای دولتی نیز وابسته به فروش بلیت نبودند، زمینه اکتشاف برای هنرمندان لهستانی بسیار وسیع شد. هدف پوسترها نه افزایش فروش فیلم، بلکه تقویت ذهنیت بیننده بود. هنرمندان توانستند به پرورش سبک های شخصی خود و خلاقیت های مخاطره آمیز بپردازند، آن هم در ساختار ظالمانه ممیزی دولت وقت، در این پوسترها کاربرد روشن استعاره ها و نمادها از عوامل کلیدی به شمار می رفت.
در آن سال ها خیابان های خاکستری رنگ ورشو برخلاف دیگر شهرهای بلوک شرق، پر از پوستر های رنگارنگ و زیبا شده بود. صدها اعلامیه اپرا، تئاتر، کنسرت فیلم سینمایی و جشنواره های گوناگون خیابان ها را رنگارنگ کرده بود. به گفته استاسیس ایدریگوویچیوس، برای هنرمندی که از لیتوانی به لهستان می آمد، خیابان به موزه ای می ماند که بدون نیاز به تهیه بلیت در هر زمان از شبانه روز برای تماشای پوستر آماده بود.
به اعتقاد ماریوش نوروفسکی، مورخ پوسترشناس، گویی نوعی «تغییر چهره کمونیستی» توانسته بود خیابان های خاکستری رنگ را به سرعت و بدون صرف چندان هزینه ای اصلاح کند. اما نیاز به تغییر چهره تنها به خیابان های لهستان محدود نمی شد. پوستر ها به محض نصب ناپدید و به ساختمان دولتی افزوده می شدند.
در 1980 جنبش اتحاد همبستگی شکل گرفت. برای نخستین بار در طول سال های گذشته پوسترهای سانسورشده در معرض دید عموم قرار گرفتند. با اندک نگاهی به آن ها، مشارکت واقعی و صمیمی طراحان در نیازها و انگیزه های مردم احساس می شود. صدها پوستر، بروشور و آگهی علیرغم تمامی موانع موجود چاپ و توزیع شدند. کیفیت هنری آن ها نیز بسیار متفاوت بود. از هنرمندان حرفه ای و برجسته گرفته تا آماتورهای تازه کار که به سبب موج پرشوری که در کشور به راه افتاده بود قلم و مداد به دست گرفته بودند. دیوارهای ساختمان ها به صحنه نبرد علیه تبلیغات دولت مبدل شد. نماد اتحادیه همبستگی که به وسیله یژی یانیشفسکی طراحی شده بود به بارزترین سلاح تصویر این نهضت بدل شد.
حزب اتحاد همبستگی، که از حمایت اغلب هنرمندان برجسته رشته های گرافیکی بهره مند بود، برتری خود را برروی صفحه کاغذ نیز تثبیت می کرد. با این حال اندکی بعد این نهضت اجتماعی گسترده مغلوب حکومت نظامی شد. از ابتدای سرکوب وحشیانه حقوق بشر به وسیله آنان، دستگاه تبلیغاتی کمونیسم، با تمام قوا بکار افتاد و صدها پوستر علیه رهبران حزب اتحادیه همبستگی و نیز دیگر نهادهای مخالف منتشر کرد و بازهم، مثل دهه 50، یک دشمن خارجی نیز مورد نیاز بود. معمولا مرسوم بود که ایالات متحده و دیگر کشور های غربی این نقش را ایفا کنند.
وضعیت اقتصادی اسفبار لهستان، تغییرات شوروی، و نیز فعالیت مداوم جناح های مخالف منجر به اولین انتخاب تقریبا دموکراتیک در نیم قرن اخیر شده است. تبلیغات انتخاباتی نیز، که از حمایت هنرمندان پوسترساز برخوردار است، بسیار خوب پیش می رود. پیش بینی این که حزب اتحاد همبستگی حریف خود را به شدت سرکوب کند چندان هم به بیراهه نمی رود. از میان تمام پوستر های 1989 ،پوستر توماس سارنکی محبوبیت بیشتری به دست آورد. در این پوستر، دستمایه های فیلم های وسترن، یک کلانتر عادل با چهره “گری کوپر” در فیلم صلات ظهر به گونه ای بسیار موفقیت آمیز بکار گرفته شده است. در حدود ده الی پانزده سال گذشته که نظام چند حزبی پدیدار شده است، پوسترهای سیاسی جدیدی در حال ظهور هستند. همانطور که طراحان پوستر آسوده خاطر تمایلات سیاسی خود را بروز می دهند، رأی دهندگان نیز سرانجام می توانند شاهد شرایط یک رقابت سالم باشند، و نمایندگان خود را با آزادی انتخاب کنند.
به هر حال آن چه به طور فشرده به آن اشاره شد چگونگی شکل گیری این مکتب بود، مکتبی که هنرمندان آن در دوران سختی و در زمان جنگ جهانی دوم توانستند بازتاب های ذهنی و تفکرات خود را، شاید به عنوان و بر پایه ایده و نوعی مبارزه و مقاومت به تصویر بکشند و مکتبی جهانی به وجود آورند، مکتبی که بر اساس تفکر پایه ریزی شده و هر پوستر بیانی است واقعی از عواطف هنرمند درباره موضوع مربوط، نه تنها یک شعار تجاری یا تصویری جذاب!
