تاریخچه طراحی روی پارچه (چاپ باتیک)

طراحی معاصر، یک سبک غیر سنتی است که بر خطوط ساده، تمیز و مرتب تمرکز دارد. باتیک (طراحی روی پارچه) یک هنر استفاده از الیاف مقاوم در برابر موم است. برای نشان دادن روش خاصی برای اعمال طرح‌های رنگی روی پارچه استفاده می‌شود. این روش شامل پوشاندن بخش‌های خاصی از طرح‌ها با یک ماده، معمولاً موم مایع است، به طوری که پارچه زیرین رنگ اصلی خود را حفظ می‌کند در حالی که مواد تحت تأثیر رنگ‌ها قرار می‌گیرند.

تاریخچه باتیک (طراحی روی پارچه)

کلمه باتیک از ریشه جاوانی گرفته شده است. کلمه «آمباتیک» به معنای علامت گذاری با نقطه یا نقطه‌گذاری است. در معنای گسترده‌تر، به معنای طراحی، نقاشی یا نوشتن است. چنین کلمه‌ای در زبان جاوانی قدیم یافت نمی‌شود؛ بنابراین می‌توانیم نتیجه بگیریم که باتیک کلمه‌ای نسبتاً جدید است.

باتیک یک هنر باستانی است که هزاران سال پیش به وجود آمده است. این هنر در کشورهایی مانند: اندونزی، خاورمیانه، تایلند، آفریقا، مالزی، هند، چین، فیلیپین و سایر کشورها انجام می‌شود. منشاء دقیق باتیک مشخص نیست، اما به طور گسترده در جزیره جاوه، اندونزی رایج است. اعتقاد بر این است، زمانی که هنر باتیک برای اولین بار در جاوه انجام شد، تنها به خانواده‌های سلطنتی و افراد ثروتمند تعلق داشت.

اروپایی ها اولین کسانی بودند که این هنر را آموختند. آنها آن هنر را یاد گرفتند و در کشورهای خودشان معرفی کردند. برخی از کشورها مانند ژاپن، هند، چین و آفریقا سبک و تفسیر خاص خود را از این هنر دارند. هندی‌ها زمانی که به اهمیت این هنر پی بردند، شروع به استفاده از این تکنیک‌ها برای پیاده کردن ایده‌های خود کردند.

– روش شناسی: برای توسعه این محصول، تمرکز اصلی بر خلاقیت و تبدیل تکنیک سنتی و سبک طراحی باتیک به سبک و الگوی معاصر و آزمایش با اختلاط الگوهای تکنیکی مختلف و الهامات متفاوت است.

– اهداف: یک هنرمند باتیک معاصر که دارای کارگاه باشد به مواد و ابزار مناسب دسترسی خواهد داشت. از آنجایی که نیازها کم است، باید بهترین‌ مواد را از نظر کیفیت به دست آورد و به کار گرفت. با پشتکار و توسعه صنعت، هنرمند / طراح می‌تواند از ارزش منحصر به فردی که این رسانه برای بیان هدفش ارائه می‌دهد، لذت ببرد.

مطالعه بیشتر: الگوهایی از چاپ باتیک که باید بشناسید

سنت و توسعه

در هند مرکز اصلی باتیک امروزه در بخش جنوب شرقی فلات دکن و ساحل کروماندل قرار دارد. روش سنتی در جنوب شرقی دکن که باتیک با رنگ آمیزی و نقاشی ترکیب می‌شود، استفاده می شد. قلمی که برای طراحی استفاده می شود، کلام نامیده می‌شود. این قلم شامل یک سوزن فلزی است که در یک دسته بامبو قرار می‌گیرد، که در حدود 6 سانتی متر (2 اینچ) با جاذب فیبر یا مو پیچیده شده است که به عنوان یک مخزن برای موم آب شده عمل می‌کند.

کار طراحی توسط مردانی انجام می‌شود که از طبقه رنگرزان نیل هستند. پس از اولین طراحی(رنگرزی) مجدداً پارچه را برای طراحی و رنگ آمیزی بعدی از طریق فرآیندهایی مانند: شستشو، کوبیدن و برنزه کردن آماده می‌کنند. این فرآیندها نسبتاً آسان هستند و معمولاً توسط کودکان تکمیل می‌شوند.

تکنیک‌ها و فرآیند باتیک قدیمی

باتیک شامل فرآیندی است که در آن یک الگو یا طرح با موم مایع روی پارچه ایجاد می‌شود. هنگامی که پارچه به رنگ آغشته می‌شود، رنگ وارد ناحیه چسبی که واکس شده است نمی‌شود. موم در برابر رنگ مقاومت می‌کند و باعث ایجاد سطحی می‌شود که دارای قسمت‌های رنگ شده و رنگ نشده است. به این ترتیب یک الگوی زیبا ساخته می‌شود.

رنگ‌های مورد استفاده برای فرآیند باتیک باید فقط در ظروف ساخته شده از فولاد، پلاستیک یا مینا ساخته شوند؛ به این دلیل است که خواص ماده ظرف، می‌تواند بر رنگ تأثیر بگذارد. اولین بار که پارچه به رنگ آغشته می‌شود، باید از روشن‌ترین تن رنگ استفاده شود. در فرآیند قدیمی رنگرزی باتیک، هنرمندان مجاز به استفاده از چندین رنگ در یک حرکت نبودند. اما با پیشرفت تکنولوژی پیشرفته، تکنیک‌های مدرنی ابداع شده است که کار هنرمند را آسان می‌کند. حالا آنها می‌توانند رنگ‌های زیادی را با استفاده از قلم مو به یکباره اعمال کنند.

سپس روی قسمت‌هایی که باید رنگ اول را حفظ کنند، پارچه دوباره با موم پوشانده می‌شود. این فرآیند برای به دست آوردن تیره‌ترین سایه انجام می شود. فرآیند قدیمی باتیک شامل مراحل زیادی برای به دست آوردن یک رنگ خاص است. پس از آخرین رنگرزی، پارچه را بین دو لایه کاغذ متخلخل قرار می‌دهند تا خشک شود. موم باید از روی پارچه بر روی کاغذ برداشته شود. با این کار طرحی که روی پارچه رنگ شده است ظاهر می‌شود.

ویژگی مهم باتیک ترک‌هایی است که به دلیل وجود موم در طرح ظاهر می‌شود. از آنجایی که موم ضعیف است، به راحتی ترک می‌خورد و رنگ وارد ناحیه موم شده می‌شود؛ و یک طراحی تار عنکبوت در مکان‌هایی که موم زده شده است ایجاد می‌کند. معمولاً از پارچه‌های خالص مانند: پنبه یا ابریشم خالص برای رنگرزی باتیک استفاده می‌شود؛ به این دلیل که هر گونه ترکیبی در پارچه می‌تواند تأثیر رنگ را بر روی پارچه پس از شستن مختل کند.

اگر مشتاق یادگیری شیوه مدرن طراحی روی پارچه هستید، مدرسه‌ی هنری ایده، کارگاه‌های عملی را تحت عنوان طراحی روی پارچه، برای علاقه‌مندان ارائه می‌دهد. 

 معرفی روش

• آغشته کردن پارچه به رنگ.

فرآیند باتیک با استفاده از یک ماده مقاوم در برابر رنگ، معمولاً موم، طرحی را روی منسوجات ایجاد می‌کند، که از نفوذ رنگ به قسمت‌های پوشیده شده پارچه جلوگیری می‌کند و در نتیجه یک الگوی زیبا ایجاد می‌کند. باتیک معمولاً روی پارچه نخی مرغوب انجام می‌شود، اگرچه می‌توان از ابریشم  و غیره نیز استفاده کرد. قبل از اعمال اولیه طرح، پارچه چندین بار شسته می‌شود تا هرگونه نشاسته، گچ یا عناصر دیگر از بین برود. سپس پارچه را به مدت چند روز در روغن نارگیل یا روغن ژاراک خیس می‌کنیم تا رنگ آن به کرم سفید تغییر یابد. روغن همچنین به عنوان یک عامل چسباننده رنگ عمل می‌کند. سپس روغن اضافی را با جوشاندن پارچه در آب همراه با خاکستر ساقه‌های برنج از بین می‌برند. پارچه خشک شده، به اندازه بریده شده و لبه دار می‌شود. آن را با آب برنج  دوباره  آغشته به نشاسته می‌کنند تا نخ ها را در جای خود نگه دارد، و هم نپاشد؛ سپس خشک می‌کنند و می‌کوبند تا انعطاف پذیر شود.

سپس پارچه را روی یک قاب می‌کشند، و صنعتگر شروع به استفاده از موم می‌کند، یک ابزار دسته‌دار چوبی که یک فنجان مسی کوچک را با یک دهانه منحنی کوچک نگه می‌دارد، که موم از آن خارج می‌شود. موم، معمولاً موم زنبور عسل مخلوط با چربی حیوانی و چند دانه کلوفون بورنئو، در قابلمه‌ای روی یک اجاق کوچک ذوب می‌شود. صنعتگر باید به سرعت کار کند تا از اعمال بیش از حد ضخیم موم جلوگیری کند. کانتینرها با دهانه‌هایی در اندازه‌ها و شکل‌های مختلف استفاده می‌شوند که اثرات متفاوتی را به دست می‌آورند. برخی از صنعتگران از خطوطی استفاده می‌کنند که به آرامی با زغال چوب به عنوان الگو از قبل کشیده شده اند. نقطه های مومی یا خطوط توپر ابتدا روی خطوط طرح اعمال می‌شود و سپس تزیینات دقیق به نام isen پر می‌شود. به این فرآیند تولیس می‌گویند. هنگامی که واکس اولیه طرح به پایان رسید، این کار در قسمت پشتی تکرار می‌شود تا مطمئن شوند که موم کاملاً به پارچه نفوذ کرده است.

ساخت یک باتیک پیچیده با دست یک فرآیند طولانی و پر دردسر است که همراه با رنگرزی، می‌تواند از پنج هفته تا شش ماه یا بیشتر طول بکشد. در اوایل قرن بیستم، جاوه‌ها بلوک‌های مسی (tjiap) را توسعه دادند که می‌توان از آن برای مهر زدن موم بر روی پارچه در الگوهای پیچیده بسیار سریع‌تر از نقاشی با دست استفاده کرد. اگرچه باتیک های تولید شده با این روش کیفیت پایین‌تری دارند و در محل اتصال لبه‌های طرح مهر شده با بی نظمی مشخص می‌شوند.

باتیک معاصر

هنرمندان معاصر از فرآیندهای مقاوم در برابر موم برای تولید آویزهای دیواری و تزئین پارچه به شیوه‌ای منحصر به فرد استفاده می‌کنند. معمولاً مخلوطی از موم زنبور عسل و پارافین استفاده می‌شود. روش‌های مالیدن موم روی پارچه عبارتند از: ریختن موم مایع، رنگ آمیزی موم روی آن با قلم مو و استفاده از موم داغ با قلم برقی یا استامپ. پس از آخرین رنگرزی، پارچه را آویزان می‌کنند تا خشک شود. سپس آن را در یک حلال فرو می‌کنند تا موم حل شود، یا بین دستمال کاغذی یا روزنامه اتو می‌شود تا موم را جذب کند و رنگ‌های غنی عمیق و خطوط چروک ظریفی که به باتیک خاصیت آن را می‌دهد، نمایان شود.

منبع